ĐỨT DÂY CHẰNG ĐẦU GỐI: NGUYÊN NHÂN, DẤU HIỆU VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

Bs CKII Lê Hoàng Dũng

MỤC TIÊU HỌC TẬP:

Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng:

1. Trình bày được định nghĩa đứt dây chằng đầu gối

2. Mô tả được các triệu chứng lâm sàng, phương pháp điều trị

NỘI DUNG:

I. ĐỨT DÂY CHẰNG ĐẦU GỐI

Đứt dây chằng đầu gối là tình trạng dây chằng đầu gối bị chấn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó, phổ biến nhất là chuyển động xoay hoặc cắt đột ngột, động tác thường gặp ở các môn thể thao có tính đối kháng như bóng đá, bóng rổ, võ thuật… Bên cạnh đó, tình trạng đứt dây dây chằng chéo cũng có thể xuất hiện do chấn thương có liên quan đến tai nạn lao động hoặc tai nạn giao thông.

Đầu gối là một khớp bản lề được kết nối bởi bốn dây chằng. Trong đó, dây chằng là một cấu trúc quan trọng giúp giữ các xương lại với nhau và kiểm soát cử động của khớp. Đặc biệt, dây chằng còn đảm bảo khoảng cách mà xương chày có thể “trượt” về phía trước so với xương đùi để tạo điều kiện cho chúng ta di chuyển một cách thuận tiện và an toàn.

II. CÁC CHẤN THƯƠNG ĐỨT DÂY CHẰNG CHÉO THƯỜNG GẶP

Dây chằng là những dải mô cứng kết nối các xương trong cơ thể mỗi người. Theo đó, bốn dây chằng có thể bị chấn thương là:

1. Đứt dây chằng chéo trước

Dây chằng chéo trước (Anterior Cruciate Ligament – ACL), nằm ở vị trí trung tâm của đầu gối, có vai trò kết nối xương đùi với xương ống chân và điều khiển chuyển động. Đứt dây chằng ACL là dây chằng thường bị đứt nhất ở đầu gối.

2. Đứt dây chằng chéo sau

Đứt dây chằng chéo sau là tình trạng khá hiếm gặp, ngoại trừ trường hợp tai nạn giao thông. Dây chằng chéo sau (Posterior cruciate ligament – PCL) cũng có vai trò liên kết xương đùi với xương ống chân ở đầu gối.

3. Đứt dây chằng bên ngoài

Dây chằng bên ngoài hay dây chằng bên cạnh (Lateral collateral ligament – LCL) giúp nối xương đùi với xương mác, xương nhỏ hơn của cẳng chân nằm ở bên ngoài đầu gối. Dây chằng này hợp với đầu gối tạo thành góc hẹp và có chức năng giúp cho phần mặt ngoài của đầu gối được ổn định.

4. Đứt dây chằng bên trong

Dây chằng chéo bên trong (Medial Collateral Ligament – MCL) kéo dài từ bên trong của đầu dưới xương đùi xuống đến phía trong đầu trên của xương chày. Dây chằng này giúp liên kết xương đùi với xương ống chân ở bên trong đầu gối. Đứt dây chằng bên trong xảy ra do tình trạng căng cơ hoặc chèn ép quá mức.

III. DẤU HIỆU NHẬN BIẾT ĐẦU GỐI BỊ ĐỨT DÂY CHẰNG

Rất nhiều người phát hiện đứt dây chằng chéo đầu gối khi nghe thấy tiếng kêu lục cục ở khu vực bị thương, dấu hiệu này đôi khi không xảy ra với tất cả mọi người. Các triệu chứng phổ biến hơn bao gồm:

• Đau đớn: Nếu chỉ bị thương nhẹ, bạn có thể không cảm thấy đau. Ngược lại, bạn sẽ cảm thấy đau dọc theo dây chằng khớp gối. Một số người gặp khó khăn khi đứng hoặc chèn ép ở đầu gối của chân bị đau.
• Sưng tấy: Tình trạng này thường xảy ra trong 24 giờ đầu tiên khi bạn bị chấn thương. Nếu muốn giảm bớt khó chịu, bạn có thể chườm lạnh và kê gối dưới chân.
• Đi lại khó khăn: Bạn vẫn có thể đi lại khi bị đứt dây chằng đầu gối, tuy nhiên sẽ rất khó di chuyển ở vị trí chân bị chấn thương. Một số người còn có thể cảm nhận được tình trạng lỏng lẻo ở khớp gối.
• Giới hạn phạm vi chuyển động: Không thể uốn cong và gập đầu gối như bình thường cũng là một trong những biểu hiện bị đứt dây chằng gối.

IV. NGUYÊN NHÂN ĐỨT DÂY CHẰNG CHÉO

Về mặt cấu trúc, dây chằng là những dải mô rất chắc chắn, rất khó bị đứt trong các hoạt động sinh hoạt đơn giản hàng ngày. Tổn thương dây chằng chỉ xảy ra trong trường hợp tập luyện thể dục, thể thao hay tai nạn giao thông, tai nạn lao động gây áp lực cho đầu gối với các hoạt động như:

• Đột ngột tăng tốc độ và thay đổi hướng
• Rơi đột ngột trong một cú nhảy
• Dừng đột ngột khi đang chạy
• Nhận một cú đánh trực tiếp vào đầu gối hoặc va chạm, như trong một pha tranh bóng

Bên cạnh đó, nguy cơ đứt dây chằng đầu gối còn đến từ những yếu tố sau:

• Phụ nữ có nhiều nguy cơ gặp chấn thương hơn nam giới do đặc điểm về của cơ thể, yếu tố sức mạnh của các cơ bắp và thường chịu ảnh hưởng bởi các nội tiết tố.
• Người thường chơi các môn thể thao có cường độ cao như: bóng đá, bóng rổ, thể dục dụng cụ và trượt tuyết…
• Người có điều kiện dinh dưỡng kém
• Người có các hoạt động thiếu khoa học trong sinh hoạt hàng ngày
• Người sử dụng giày dép không đúng với kích cỡ
• Người chơi thể thao nhưng thiếu đầu tư cho các thiết bị bảo hộ
• Người tập luyện trên bề mặt thiếu ổn định, điển hình như sân cỏ nhân tạo

V. ĐỨT DÂY CHẰNG ĐẦU GỐI CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Những chấn thương liên quan đến đứt dây chằng chéo tác động đến các hoạt động bình thường của khớp gối, ảnh hưởng đến sinh hoạt và tập luyện. Tuy nhiên, điều đáng lo lắng hơn chính là những biến chứng về sau của tình trạng này, cụ thể như:

• Nguy cơ viêm khớp gối: Người bị đứt dây chằng đầu gối có nguy cơ cao bị viêm xương khớp ở đầu gối. Thậm chí, viêm khớp có thể xảy ra ngay cả khi bạn đã phẫu thuật tái tạo dây chằng.
• Teo cơ đùi: Tình trạng dây chằng gối bị đứt lâu ngày không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách sẽ gây khó khăn cho việc chuyển động, phạm vi chuyển động kém hơn và làm teo cơ đùi.
• Đi khập khiễng: Mâm chày bị xô lệch ảnh hưởng đến độ vững của khớp gối. Do đó, người bệnh sẽ gặp nhiều khó khăn khi đi lại như bị đau, đi khập khiễng.
• Rách sụn chêm: Sụn chêm nằm giữa 2 đầu xương đùi và xương chày và rất bị tổn thương. Nhất là sau khi khớp gối mất vững, gây đau đớn và khiến người bệnh khó đi lại.
• Thoái hóa khớp gối: Tình trạng tổn thương khớp gối dai dẳng gây nên hiện tượng viêm nhiễm các thành phần cấu tạo nên khớp và tạo điều kiện khiến cho thoái hóa khớp gối.

VI. PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN

Để xác định chính xác về tình trạng đứt dây chằng đầu gối, trước tiên bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng để loại trừ việc bạn bị đau là do nguyên nhân khác. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể thực hiện một số biện pháp kiểm tra dưới đây:

Kiểm tra phạm vi chuyển động của khớp gối: Bác sĩ sẽ yêu cầu bạn nằm ngửa và uốn cong hông và/hoặc đầu gối ở một số góc nhất định. Sau đó, bác sĩ sẽ đặt tay lên các phần khác nhau của chân bạn và nhẹ nhàng di chuyển xung quanh. Nếu bất kỳ xương nào của bạn di chuyển theo cách không bình thường, đó có thể là dấu hiệu cho thấy dây chằng đã bị đứt.

Chụp X-quang: Tình trạng chấn thương mô mềm sẽ không hiển thị trên kết quả X-quang. Thế nhưng, các bác sĩ chỉ định phương pháp này là để loại trừ tình trạng gãy xương.

Chụp cộng hưởng từ MRI: Phương pháp này có thể cho thấy cả mô mềm và xương. Vì thế, nếu dây chằng bị tổn thương sẽ hiển thị qua hình ảnh.

V. PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ

Việc điều trị phụ thuộc vào mức độ tổn thương của người bệnh. Dưới đây là một số phương pháp mà bác sĩ có thể chỉ định khi bạn bị đứt dây chằng đầu gối:

• Sơ cứu: Nếu chấn thương nhẹ, bạn có thể chỉ cần chườm đá lên vùng bị đau, kê cao chân và nghỉ ngơi nhiều hơn. Bạn có thể giảm sưng bằng cách quấn băng ace quanh đầu gối. Bạn cũng có thể chống nạng để giảm trọng lượng tác động vào đầu gối.
• Điều trị bằng thuốc: Bác sĩ có thể kê cho bạn dùng thuốc kháng viêm để giúp giảm sưng và đau. Nếu bạn đau nhiều, thuốc steroid sẽ được chỉ định để tiêm vào đầu gối.
• Nẹp gối: Một số người bị tổn thương dây chằng có thể khỏi bằng cách đeo nẹp đầu gối khi đi lại hoặc chơi thể thao.
• Vật lý trị liệu: Bạn có thể cần tập luyện một thời gian để đầu gối trở lại hoạt động bình thường. Khi tập, các chuyên gia trị liệu sẽ hướng dẫn bạn thực hiện bài tập để tăng cường các cơ xung quanh đầu gối, giúp bạn lấy lại toàn bộ chuyển động như ban đầu.
• Phẫu thuật: Cuối cùng, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật khi dây chằng đầu gối của bạn bị đứt và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, vận động. Phẫu thuật có thể là mổ mở hoặc mổ nội soi. Tùy theo tình trạng cụ thể, các sĩ phẫu thuật sẽ nối lại dây chằng bị đứt hoặc thay thế bằng dây chằng nhân tạo để giải quyết triệt để các vấn đề của bạn. Nếu kết quả phẫu thuật tốt, kết hợp với vật lý trị liệu, người bệnh có thể quay lại với các môn thể thao yêu thích trong khoảng 12 tháng.

VI. PHÒNG NGỪA CHẤN THƯƠNG ĐỨT DÂY CHẰNG ĐẦU GỐI

Chấn thương dây chằng đầu gối tuy rất thường xảy ra, nhưng bạn cũng có thể ngăn ngừa bằng việc thực hiện một số biện pháp được các chuyên gia chấn thương chỉnh hình hướng dẫn như sau:

• Giữ cho cơ đùi chắc khỏe bằng cách tập luyện thường xuyên, điều độ, nhất là các bài tập kéo căng cơ
• Trước khi vận động hoặc chơi thể thao cần phải thực hiện các động tác khởi động theo nguyên tắc từ nhẹ đến nặng, từ chậm đến nhanh.
• Hạn chế ngồi nhiều để duy trì tính linh hoạt cho khớp gối
• Với những người chơi thể thao chuyên nghiệp cần có các chuyên gia huấn luyện thể lực và các bài tập phù hợp để tránh nguy cơ chấn thương
• Xây dựng thực đơn hợp lý, đặc biệt chú trọng nhóm chất đạm, vitamin, khoáng chất, axit béo Omega-3 và các chất chống oxy hóa… để không chỉ giúp tăng cường sức khỏe tổng thể, mà còn đảm bảo cho cơ xương khớp dẻo dai, từ đó ngăn ngừa tình trạng đứt dây chằng đầu gối hiệu quả.

Tài liệu tham khảo

1. Campbell’s operative orthopaedics
2. Bài giảng Chấn thương chỉnh hình. Trường Đại học Y Dược TP.HCM

Câu hỏi lượng giá

1. Dây chằng chéo của khớp gối:

A. Nằm ngoài bào khớp sợi

B. Nằm ngoài bao hoạt dịch

C. Nằm trong bao khớp sợi

D. Câu B, D

2. Các chấn thương đứt dây chằng chéo thường gặp

A. Đứt dây chằng chéo trước

B. Đứt dây chằng chéo sau

C. Đứt dây chằng bên trong

D. Tất cả đúng

3. Dấu hiệu nhận biết đầu gối bị đứt dây chằng

A. Đau

B. Sưng tấy

C. Đi lại khó khan

D. Tất cả đúng

4. Nguyên nhân đứt dây chằng chéo

A. Đột ngột tăng tốc độ và thay đổi hướng

B. Nhảy cao

C. Chạy nhanh

D. Va chạm đá banh

5. Hậu quả của đứt dây chằng đầu gối

A. Nguy cơ viêm khớp gối

B. Teo cơ đùi

C. Thoái hóa khớp gối

D. Tất cả đúng